Tên di sản : Nhà thờ và Khu mộ họ Nguyễn Công
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 4070/QĐ-UBND
Giới thiệu
Khu di tích dòng họ Nguyễn Công gồm 2 hạng mục công trình gồm Nhà thờ và Khu mộ.
Về kiến trúc khu Nhà thờ:
Trước đây còn có một ngôi nhà Tiền đường 5 gian bằng gỗ nhưng đã bị đổ nát hoàn toàn. Vị trí của ngôi nhà hiện nay đã thành sân nhà thờ. Căn cứ vào hiện trạng, khu Nhà thờ hiện nay gồm có 3 hạng mục: Cổng – Sân – Nhà thờ chính (nhà Hậu cung).
Cổng nhà thờ là một công trình mới xây dựng lại được kiến trúc bởi hai cột nanh, hai bên được tạo dáng vuông vức 4 mặt. Phía trên gần sát mái được đắp hàng chữ nổi “Nhà thờ Nguyễn Công đại tộc”; đỉnh mái tạo dáng kiểu 4 mái (hai mái trước sau và hai mái bên), bề mặt mái được dán ngói mũi, bờ dải, bờ nóc gắn ngói úp.
Sân nhà thờ: có chiều dài 8,5m, chiều rộng 5,3m, nền sân được lát gạch bát màu đỏ, xung quanh được xây tường hoa thấp.
Nhà thờ chính: là một ngôi nhà được kiến trúc dọc nằm quay về hướng Bắc, có chiều dài (dọc) 8,2m, rộng (ngang) 3,85m, tường hồi ở phía trước trổ cửa ra vào (cửa lớn ở giữa, hai cửa nhỏ hai bên) được tạo dáng theo kiểu cuốn tạo thành cửa chính để vào phía trong. Phía trên cửa ra vào là một bức chắn mái được tạo dáng theo kiểu hình Tam Sơn nhưng vuông thành sắc cạnh ở các góc, xung quanh là các đường gờ chỉ nổi. Ở bức chắn mái Tam Sơn này được trang trí các hình phù điêu đắp nổi, trên cùng là hình Lưỡng long chầu nguyệt, đầu rồng được chầu mặt nguyệt ở đỉnh Tam Sơn cao nhất, đuôi rồng uốn lượn chạy hết chiều rộng của hai bức Tam Sơn thấp hai bên.
Ở mặt chính diện giữa đỉnh Tam Sơn được đắp chữ Hán nổi có nội dung Nhà thờ Nguyễn tộc; phía dưới là 3 bức phù điêu: ở giữa là hình rồng cuộn trong vân mây, hai bên là hình chim phượng chầu xoè cánh.
Bức Tam Sơn này, vốn là được xây dựng từ trước nhưng lâu ngày do đổ nát đã được làm lại theo kiểu dáng kiến trúc cũ và trang trí giống đề tài trước đây.
Kiến trúc phía trong nhà thờ được cấu trúc làm 3 gian theo kiểu cuốn vòm, các gian này được ngăn cách bởi các cột trụ vuông chạy từ mặt nền và tạo thành hệ thống cửa thông nhau cong theo hình vòm của mái ở phía trên. Kích thước của các bước gian như sau: Gian thứ nhất (trong cùng) có chiều dài (dọc) là 2,55m, rộng 3,85m, 3 cửa thông nhau: cửa giữa rộng 1,9m, cao 3,3m; gian thứ hai (gian giữa) có chiều dài (dọc) là 2,70m, rộng 3,85m; gian thứ 3 (gian ngoài cùng) có chiều dài (dọc) là 2,8m, rộng 3,85m, có 3 cửa thông nhau: cửa giữa cao 1,7m, rộng 1,06m, hai bên cửa cao 1,41m, rộng 0,51m. Kiểu dáng kiến trúc cuốn vòm trên đây là một loại hình kiến trúc đặc trưng của thời Nguyễn muộn.
Bài trí đồ thờ: trong nhà thờ được bài trí hệ thống bàn thờ đều được bố trí ở gian thứ nhất (trong cùng) gồm bàn thờ chính ở gian hậu cung và một bàn thờ ở phía tả. Bàn thờ chính là nơi đặt khám thờ cụ tổ họ Nguyễn Công, Bát hương và các đồ thờ khác. Bàn thờ bên tả là nơi đặt bát hương và một số đồ thờ (vị trí bàn thờ này, các cụ trong họ cũng không nhớ rõ là thờ ai, vì không có linh vị).
Khu mộ họ Nguyễn Công:
Khu vực mộ của họ Nguyễn Công nằm trên một khu đất ở trung tâm làng Phúc Thọ có diện tích: 443m2, xung quanh được xây tường bao thấp, có cổng ra vào mộ, phía trước khu vực mộ là cánh đồng lúa, xung quanh là khu vực dân cư.
Cổng khu mộ được xây dựng bằng hai trụ đứng vuông, có chiều rộng 1,65m, chiều cao 2,25m, trụ cột vuông 0,50m x 0,50m, phía trên được lợp ngói múi. Toàn bộ khuôn viên khu mộ gồm các mộ được an táng biệt lập, trước mỗi phần mộ đều dựng một văn bia ngăn cách các mộ là các đường đi xung quanh.
Còn trong nội thất của khu vực mộ được bố trí các tiểu công trình kiến trúc, đó là các công trình mộ và bia mộ, mỗi một mộ đều được bố trí các đường mộ (được bố trí nằm trên đường Mộ (mộ đạo). Điều đặc biệt quan trọng là 8 ngôi mộ trong khuôn viên “Lăng viên” ở mỗi mộ đều dựng một tấm bia mộ ghi công đức, sự nghiệp của từng người.
Tính theo thứ tự từ ngoài vào gồm các Bia mộ như sau:
Bia thứ nhất: Bia mờ chữ không đọc được. Kích thước: Thân cao 0,60m, rộng 0,39m, dày 0,11m; trán bia cao 0,25m, rộng 0,53m, dày 0,10m; đế bia cao 0,21m, dài 0,56m, rộng 0,36m, đế bia làm theo kiểu chân quỳ; trán bia được trang trí mặt nguyệt trong vân mây, diểm bia chạm khắc hình lá cúc cách điệu.
Bia thứ hai: Thân cao 0,64m, rộng 0,43m, dày 0,8m; trán bia cao 0,24m, rộng 0,55m, dày 0,7m; đế bia cao 0,14m, rộng 0,33m, dài 0,56m. Đế bia làm theo kiểu chân quỳ; trán bia được trang trí mặt nguyệt trong vân mây, diềm bia chạm khắc hình lá cúc cách điệu.
Bia thứ ba: niên hiệu Thiệu trị thứ 3 (1843). Thân cao 0,65m, rộng 0,41m, dày 0,10m; trán bia cao 0,20m, rộng 0,46m, dày 0,10m; đế bia cao 0,14m, rộng 0,30m, dài 0,56m. Đế bia làm theo kiểu chân quỳ; trán bia được trang trí mặt nguyệt trong vân mây, diềm bia chạm khắc hình lá cúc cách điệu.
Bia thứ tư: niên hiệu Minh Mệnh thứ 3 (1822). Thân cao 1,03m, rộng 0,80m, dày 0,14m; trán bia cao 0,45m, rộng 0,97m, dày 0,14m; đế bia cao 0,20m, rộng 0,39m, dài 0,92m. Đế bia làm theo kiểu chân quỳ; trán bia được trang trí mặt nguyệt trong vân mây, diềm bia chạm khắc hình lá cúc cách điệu.
Bia thứ năm: Bia mờ chữ không đọc được. Kích thước: thân bia cao 1,07m, rộng 0,76m, dày 0,18m; trán bia cao 0,45m, rộng 0,94m, dày 0,19m; đế bia cao 0,30m, rộng 0,55m, dài 1,15m. Trán bia trang trí rồng chầu mặt nguyệt, diềm bia trang trí hình lá cúc, dạ bia trang trí mặt nguyệt.
Bia thứ 6: niên hiệu Gia Long thứ 18 (1819). Thân cao 0,63m, rộng 0,41m, dày 0,10m; trán bia cao 0,24m, rộng 0,54m, dày 0,11m; đế bia cao 0.19m, rộng 0,32m, dài 0,52m. Đế bia làm theo kiểu chân quỳ; trán bia được trang trí mặt nguyệt trong vân mây, diềm bia chạm khắc hình lá cúc cách điệu.
Bia thứ bảy: Bia mờ chữ không đọc được. Kích thước: thân bia cao 058 m, rộng 0,39m, dày 0,80m; trán bia cao 0,27m, rộng 0,57m, dày 0,70m; đế bia cao 0,21m, rộng 0,37m, dài 0,59m. Đế bia làm theo kiểu chân quỳ; trán bia được trang trí mặt nguyệt trong vân mây, diềm bia chạm khắc hình lá cúc cách điệu.
Bia thứ tám: niên hiệu Minh Mệnh thứ 3 (1822). Thân cao 1m, rộng 079m, dày 0,15m; trán bia cao 0,47m rộng 0,94m, dày 0,17m; đế bia cao 0,25m, rộng 0,48m, dài 1,08m. Đế bia làm theo kiểu chân quỳ; trán bia được trang trí mặt nguyệt trong vân mây, diềm bia chạm khắc hình lá cúc cách điệu.
Nhìn chung, các bia nêu trên đều có kiểu dáng và trang trí có phong cách thời Nguyễn. Nội dung của các tấm bia trên (xem ở phần phụ lục)
Hiện vật trong di tích:
Hiện nay tại nhà thờ còn lưu giữ được một số hiện vật như sau:
01 Khám thờ (cũ)
04 Bát hương đá hình trụ (cũ)
01 Ống hương (cũ)
02 Bình hoa (mới)
Chân tảng đá (cũ)
Đá bó hè (cũ)
01 cuốn Gia phả họ Nguyễn Công (chữ Hán)
Một số viên gạch, ngói cũ.
Ngoài ra, tại khu mộ dòng họ Nguyễn Công còn lưu giữ được 08 Tấm bia đá (thời Nguyễn) rất có giá trị.